Nog geen 15 jaar geleden, toen ik zelf op de basisschool zat, hadden we 5 verstofte computers voor de hele school en die deden het maar de helft van de tijd. Beleidsmakers, de industrie, en het onderwijs gaven niets om programmeren in het onderwijs.
Die situatie is definitief verleden tijd nu het Platform Onderwijs 2032 adviseert voor het onderwijzen digitale vaardigheden in het reguliere lesprogramma. De situatie is even simpel als alarmerend. Om competitief te blijven en verdere economische groei en innovatie te bevorderen, is het essentieel voor een kenniseconomie als Nederland dat de nieuwe generatie opgroeit als digitale geletterden.
If we teach today’s students as we taught yesterday’s, we rob them of tomorrow
Niet in de laatste plaats omdat de (toekomstige) arbeidsmarkt met smart op deze vaardigheden zit te wachten. De Europese Commissie voorspelt een tekort van 900.000 ICT professionals in 2020 en Nederland is geen uitzondering. Maar de voordelen van een digitaal geletterde bevolking gaan veel verder dan het vullen van vacatures in de ICT sector.
De term digitale geletterdheid, de letterlijke vertaling van het Engelse digital literacy, heeft in Nederland helaas een reactieve en gelimiteerde associatie. Vaak wordt het uitgelegd als bescherming tegen de grote boze digitale wereld en gelinkt met cybercriminaliteit en omgang met social media, maar dit is slechts een heel beperkt deel van het verhaal.
Digitale geletterdheid slaat de brug tussen passieve technologie-verbruikers en actieve technologie-ontwerpers. Door kinderen de regels te leren, geven we ze de kans om de regels te breken, te ontsnappen aan de huidige technologische grenzen, en bij te dragen aan de innovatie en ontwikkeling van onze digitale maatschappij. De beste manier om dit te realiseren is door programmeren te gebruiken om het onderwijs van kernvakken te verbeteren.
Doorgaans wordt digitale geletterdheid in één adem genoemd met programmeren, maar het is belangrijk om te realiseren dat dit twee verschillende dingen zijn. Om de nieuwe generatie te laten opgroeien als digitaal geletterden, hoeft niet elk kind hoofd programmeur bij een grote high-tech startup te zijn. Digitale geletterdheid is een fundamenteel begrip voor hoe een computer werkt, hoe technologie kan worden ontwikkeld en bestuurd, en uiteindelijk hoe je participeert en bijdraagt aan onze digitale maatschappij. Programmeren is slechts één, vrij geavanceerd, aspect van digitale geletterdheid.
Learn the rules like a pro, so you can break them like an artist
Programmeren is voor digitale geletterdheid wat practica zijn voor de natuurwetenschappen. In de biologie les laten we leerlingen kikkers ontleden; niet omdat ze allemaal hartchirurgen moeten worden, maar omdat het een goede manier is om een dieper begrip te vormen voor de anatomie van organismen. Op eenzelfde manier is programmeren een goede manier om een kijkje achter de (computer)schermen te nemen en een dieper begrip te vormen voor hoe technologie werkt. Digitale geletterdheid is het doel; programmeren is het middel. Het geval wil alleen dat programmeren het meest toegankelijke, effectieve, en krachtige middel is.
Programmeren draagt bij aan de ontwikkeling van een scala aan andere vaardigheden die waardevol zijn in een grote verscheidenheid aan beroepen - zogenaamde soft skills. De essentie van programmeren is computational thinking, het denkproces achter het opbreken van grote complexe problemen in kleine verteerbare delen, en het formuleren van herhaalbare oplossingen.
Aan de hand van computational thinking, draagt programmeren bij aan het ontwikkelen van analytische vaardigheden, creatief probleemoplossend vermogen, logisch denken, patroonherkenning, doorzettingsvermogen en precisie - allen belangrijke overdraagbare vaardigheden die van onschatbare waarde zijn in elke loopbaan.
Op dit punt in de discussie, wordt er vaak gesuggereerd dat programmeren moet worden ingevoerd als een nieuw verplicht vak, ter vervanging van vakken als handvaardigheid, aardrijkskunde, of buitenlandse talen. Echter, alhoewel ik persoonlijk graag Duits en Frans had ingeruild voor JavaScript en C++ op school, zou het geven van individuele programmeertalen als afzonderlijke vakken niet de bedoeling moeten zijn. Programmeertalen evolueren en verouderen, en de precieze "woordenschat" van een specifieke taal is uiteindelijk niet belangrijk.
In plaats daarvan zouden we programmeren moeten gebruiken als het ultieme middel om bestaande vakken effectiever te leren. Programmeren maakt een type gepersonaliseerde, vormend onderwijs mogelijk, dat ondenkbaar is zonder technologie in de klas. Stel, Eva, een leerling in groep 8, is minutieus bezig met haar pen-en-papier rekenopdrachten. Het onderwerp is het coordinatensysteem, en een typische taak is om de twee coördinaten te geven om een bepaald punt in de grafiek te tekenen. Eva denkt er even over na, schrijft haar antwoord op, en… dat is het. Pas de volgende dag, wanneer haar werk is nagekeken door haar leraar en Eva de vraag al lang vergeten is, blijkt dat het antwoord eigenlijk net niet helemaal goed was. Nou stel je voor dat diezelfde Eva het coordinatensysteem oefent met behulp van programmeren. De taak is om het command te geven in een grafische programmeertaal die een driehoekig hoedje tekent op het hoofd van de clown op het scherm. Eva denkt er even over na, typt haar antwoord in, en… ziet dat de hoed verkeerd op het scherm verschijnt - en niet alleen verkeerd, maar iets te ver naar links. Eva bekijkt haar code nog eens, ziet wat ze fout gedaan had, corrigeert het, en probeert het nog een keer.
Het lijkt misschien triviaal, maar dat kleine voorbeeldje toont precies waarom programmeren zo'n krachtig leermiddel is. Programmeren biedt een constante onmiddellijke en vormende feedback loop - twee aspecten die erg bevordelijk zijn voor het leerproces - die onmogelijk te bereiken is met onze traditionele pen en papier. Daarnaast worden nieuwsgierigheid en creativiteit gestimuleerd door de eindeloze mogelijkheden en de trial-and-error aard van programmeren, en omdat de inhoud direct wordt toegepast op een zichtbaar probleem, krijgen leerlingen inzicht in waarom ze de stof moeten leren.
De basisschool is zonder twijfel de beste plek om te beginnen met programmeeronderwijs. Het basisonderwijs biedt gelijke kansen voor alle kinderen, ongeacht sociaal-economische achtergrond, geslacht, of etniciteit en is daarmee in de unieke positie om de volledige nieuwe generatie de kans te geven hun economische toekomst vorm te geven.
De weg naar de school van de toekomst vereist een evolutie naar gemoderniseerd onderwijs dat volledig de kracht van programmeren en technologie benut om het onderwijs effectiever en toekomstbestendiger te maken, en daarmee een nieuwe generatie van digitale ontwerpers grootbrengt. Zo'n evolutie gaat niet over één nacht ijs en we kunnen onmogelijk alle verantwoordelijkheid hiervoor bij de leraren leggen. Het vereist gecoördineerde inspanningen van beleidsmakers, onderzoekers en de industrie om met het juiste beleid, kapitaal, pedagogische inhoud, en technische middelen te komen om de leraren te ondersteunen.
Het goede nieuws is dat de benodigde ICT-infrastructuur in het onderwijs al grotendeels aanwezig is. De volgende stap is om al deze hardware goed te benutten. Landen als Het Verenigd Koninkrijk en Estland geven de toon aan als het gaat om programmeren in hun basisscholen. Als we Nederland willen behouden als de concurrerende economie die het nu is, kunnen we dit goede voorbeeld maar beter snel volgen…